ZMARSZCZKI

Człowiek jest genetycznie zaprogramowany na starzenie się i jest to proces nieunikniony. Prędkość i przebieg starzenia się zależą od czynników wewnątrz i zewnątrzpochodnych:

• • • • • czynnik wenątrzpochodny: związany jest z „zegarem biologicznym” i predyspozycjami genetycznymi. Nie mamy na niego wpływu i tym samym nie mamy wpływu na szybkość starzenia się.
• • • • • czynnik zewnatrzpochodny: zależny jest od wpływu czynników środowiskowych, przede wszystkim słońca (promieniowania UV) oraz zanieczyszczeń.

Istnieje kilka teorii tłumaczących mechanizm procesu starzenia. Jedna grupa teorii jest związana z mechanizmami genetycznego starzenia skóry, druga ze starzeniem związanym z działaniem różnych czynników uszkadzających.

Różne mechanizmy mogą się na siebie nakładać. W komórkach ulegających mitozie mogą przeważać czynniki genetyczne, a w komórkach postmitotycznych czynniki uszkadzające.

Najbardziej popularne teorie starzenia się to:

• Teoria genów starzenia
• Teoria mutacji
• Teoria starzenia komórki
• Teoria związana ze wzmożoną ekspresją genów supresorowych i inwolucją genów promujących proliferację tj. onkogenów
• Teoria telomerowa
• Teoria związana z apoptozą
• Teoria zaburzenia funkcji komórek
• Teoria stresu oksydacyjnego – Teoria błędu
• Teoria nie enzymatycznej glikozylacji białek

Starzenie się skóry charakteryzuje się:

• osłabieniem mechanizmów obronnych
• spowolnieniem naturalnej odnowy tkankowej
• wolniejszą regeneracją uszkodzeń
• zakłóceniem procesów regulacyjnych
• trwałymi zmianami morfologicznymi
• zwiotczeniami
• obniżenie elastyczności
• wysuszenie
• zmarszczki
• zaburzenia pigmentacji – przebarwienia
• zmiana kolorytu
• zmniejszenie grubości naskórka poszerzenie naczyń krwionośnych

Starzenie się skóry podobnie jak całego organizmu przebiega dwutorowo jako proces zewnątrz i wewnątrzpochodny.

Obraz kliniczny zmian starzenia skóry pod wpływem promieniowania słonecznego i starzenia wewnątrzpochodnego ściśle się ze sobą wiąże i decyduje o pełnym obrazie starzejącej skóry. Oba procesy mogą powodować zupełnie odwrotne zjawiska w skórze, a ich wypadkowa jest czasem nazywana prawdziwym starzeniem skóry – true aging.

Obraz kliniczny “słonecznego” starzenia skóry to między innymi:

• pogrubienie skóry,
• bruzdy i głębokie zmarszczki,
• odbarwienia, przebarwienia,
• chropowatość skóry,
• pojawienie się zmian przednowotworowych i nowotworów.

Obraz kliniczny starzenia genetycznego to między innymi :

• zmniejszenie grubości naskórka,
• wiotkość skóry,
• utrata elastyczności,
• sieć delikatnych zmarszczek.

Przyczyny starzenia się skóry w sposób chronologiczny (naturalny)- wewnątrzpochodny:

Najważniejszą przyczyną starzenia się skóry w sposób chronologiczny, są zmiany hormonalne, związane z poziomem estrogenów i testosteronu w organizmie.

O tempie starzenia się skóry decydują również uwarunkowania genetyczne. Na nie niestety nie mamy wpływu.

Przyczyny przyspieszonego starzenia się skóry- starzenie zewnątrzpochodne:

Głównymi przyczynami przyspieszonego starzenia się skóry są:

• promieniowanie ultrafioletowe,
• stresujący tryb życia,
• palenie papierosów,
• klimatyzacja,
• przebywanie w zadymionych pomieszczeniach,
• niewłaściwy sposób odżywiania,
• krótkie przebywanie na świeżym powietrzu,
• brak wysiłku fizycznego.

Wszystkie te czynniki stymulują powstawanie w organizmie wolnych rodników. Wolne rodniki prowadzą do uszkodzeń w obrębie materiału genetycznego DNA komórek naskórka i skóry właściwej, niszczą białka takie jak elastyna i kolagen. Przyczyniają się w ten sposób do powstania zmarszczek, zmniejszenia elastyczności i gęstości skóry.

Według niektórych autorów w określonych warunkach klimatycznych, czynniki środowiskowe mogą być odpowiedzialne aż za 80% zmian obserwowanych w przebiegu starzenia skóry do 45 -50 r. ż.

W ostatnich latach obserwuje się nasilenie procesu starzenia słonecznego (photoaging), związanego z częstymi ekspozycjami na intensywne promieniowanie słoneczne i korzystanie z solariów.

Mechanizm starzenia wewnątrzpochodnego skóry:

W młodej skórze procesy rozkładu i regeneracji są w równowadze.

W skórze dojrzałej natomiast:

• zaczynają dominować procesy destrukcyjne
• następuje ogólne osłabienie zdolności do zachowywania równowagi
• komórki żyją krócej
• obserwuje się spowolnienie procesów odnowy
• ogólne osłabienie aktywności fizjologicznej
• uszkodzenia układów regenerujących
• rozregulowanie procesów wzrostu i odnowy tkankowej

Mechanizm starzenia zewnątrzpochodnego skóry to:

• uszkodzenia struktur fizjologicznych : tkanek, enzymów, układów regulujących kwasów nukleinowych

Skutki fizjologiczne :

• uszkodzenia układów regenerujących
• rozregulowanie procesów wzrostu i odnowy tkankowej
• mutacje

W obrazie starzenia wewnątrzpochodnego przeważają procesy zanikowe, podczas gdy starzenie zewnątrzpochodne charakteryzuje się przewagą procesów przerostowych.

W czasie starzenia chronologicznego (wewnątrzpochodnego) dochodzi do zmian zanikowych we wszystkich trzech warstwach skóry:

1. Objawy i konsekwencje starzenia się w naskórku:

• dochodzi do zaniku warstwy podstawnej i kolczystej, zwanych również warstwą Malpighiego, co prowadzi do wydłużenia cyklu powstawania nowych komórek
• wskutek dezorganizacji warstwy podstawnej, naskórek staje się przesuszony, łuszczący i wyraźnie cieńszy
• ograniczona zostaje produkcja naturalnego czynnika nawilżającego NMF (natural moisturising factor), zawartego w keratynocytach
• w warstwie podstawnej naskórka, dochodzi do zmniejszenia ilości melanocytów ( komórek barwnikowych ) – komórki barwnikowe mają jednak zwiększoną tendencję do gromadzenia się, czego wynikiem jest pojawienie się skupisk plam barwnikowych, zwanych plamami starczymi
• warstwa rogowa nadmiernie się łuszczy – cement międzykomórkowy ulega osłabieniu, ponieważ warstwa ochronna na powierzchni skóry, tzw. film wodno-tłuszczowy, zanika – spowolnieniu ulega synteza lipidów
• naskórek staje się cienki i odwodniony – dochodzi do nierównomiernego rozkładu melaniny i powstawania przebarwień – maleje liczba komórek Langerhansa (biorących udział w naskórkowych procesach immunologicznych), maleją właściwości ochronne skóry – w spojeniu skóry właściwej z naskórkiem komórki ulegają spłaszczeniu, co spowalnia wymianę substancji odżywczych, zmniejsza przyleganie skóry właściwej i naskórka -pojawiają się bruzdy i zmarszczki

2. Objawy starzenia w skórze właściwej:

• włókna warstwy brodawkowatej na styku naskórka i skóry właściwej zostają zniszczone, następuje spłaszczenie tej warstwy
• spada produkcja fibroblastów, które zaczynają produkować elastazę i kolagenazę, enzymy niszczące włókna elastyny i kolagenu
• włókna kolagenu stają się sztywniejsze, twarde i pofałdowane – składniki macierzy pozakomórkowej (glikoaminoglikany, w tym kwas hialuronowy) ulegają glikacji, czyli reakcji między cząsteczkami cukrów a cząsteczkami protein, efektem jest sztywnienie tkanki łącznej;
• wymiana międzykomórkowa ulega spowolnieniu
• zanikają przydatki skóry (paznokcie, korzenie włosów, gruczoły skórne ) i receptory czucia
• skóra traci elastyczność i jędrność, jest głęboko odwodniona; zmarszczki stają się coraz bardziej widoczne, rysy twarzy wiotczeją

3. Objawy starzenia w tkance podskórnej:

• mamy do czynienia zarówno ze zmianami typu rozrostu jak i zaniku tkanki podskórnej,
• zmniejsza się metabolizm komórkowy,
• zmniejsza się aktywność adipocytów (komórek tłuszczowych).

Obserwuje się następujące zmiany w układzie naczyniowym skóry:

• dochodzi do spadku unaczynienia skóry szczególnie w warstwie brodawkowatej
• zmniejsza się przepływ krwi i tym samym następuje zmniejszenie wymiany składników odżywczych, zaburzenie termoregulacji, obniżenie ciepłoty skóry
• naczynia stają się coraz bardziej kruche i wrażliwe- efektem jest rumień i liczne teleangiektazje

Objawy kliniczne to:

• cienki naskórek
• skóra odwodniona, blada, sucha , szorstka, często swędząca
• mała elastyczność, sprężystość skóry
• plamy barwnikowe
• spadek wydzielania łoju i potu
• zaburzenia termoregulacji- (skóra chłodna)

Przedwczesne starzenie się skóry (zewnątrzpochodne):

W procesie przedwczesnego starzenia się skóry zmiany dotyczą najbardziej tkanki łącznej. Zmniejsza się ilość kolagenu i elastyny, wskutek nieprawidłowej aktywności fibroblastów – komórek odpowiedzialnych za ich tworzenie. Kolagen ulega zwyrodnieniu. Dochodzi do nagromadzenia się substancji podobnej do elastyny, lecz bez jej właściwości elastycznych.

Promieniowanie ultrafioletowe prowadzi do wielu zmian degeneracyjnych w skórze takich jak:

• nadmierne wytwarzanie pigmentu – opalenizna jest reakcją obronną skóry na promieniowanie UV – wyzwala reakcje rumieniowe, poszerzanie się naczyń krwionośnych – inicjuje procesy zapalne – inicjuje powstawanie przebarwień – zwiększa ryzyko powstania nowotworów w skórze – powoduje zmiany w obrębie gruczołów łojowych, które ulegają przerostowi, wytwarzając cysty i brodawki łojotokowe o nierównej, brodawkowatej i rogowaciejącej powierzchni
• wpływa na jej odwodnienie i wysuszenie skóry – naskórek ulega pogrubieniu, dochodzi do odwodnienia – skóra staje się szorstka, łuszczy się – pojawiają się głębokie zmarszczki i bruzdy

Zmarszczki stanowią najbardziej widoczny objaw starzenia się skóry.

Powstawanie zmarszczek zależne jest od ogólnego stanu zdrowia, oddziaływania hormonów, czynników genetycznych, trybu życia, sposobu odżywiania, mimiki, a także od wpływów zewnętrznych. Szczególnie destrukcyjny wpływ na skórę ma ekspozycja na promienie słoneczne, a także korzystanie z solarium oraz palenie tytoniu.

Rodzaje zmarszczek

Wyróżniamy kilka typów zmarszczek:

• Zmarszczki płodowe: występują przeważnie na szyi i przebiegają poprzecznie. Występują od urodzenia i nie mamy na nie wpływu.
• Bruzdy ruchome– występują na dłoniach i stopach. Powstają przez zapadanie się skóry w zagłębienia uwarunkowane budową anatomiczną ciała i w dużym stopniu zależą od wytrzymałości tkanki podskórnej.
•  Zmarszczki suche- powstają w wyniku odwodnienia i wysuszenia warstwy rogowej naskórka.
• Zmarszczki starcze– powstają na skutek zmian w strukturze włókien łącznotkankowych, tkance podskórnej oraz resorpcji kości. Na powstawanie starczych zmarszczek duży wpływ mają czynniki dziedziczne.
• Zmarszczki mimiczne powstają w wyniku skurczów mięśni, których przyczepy bezpośrednio znajdują się w skórze. Każdego dnia mięśnie twarzy wykonując ruchy, powodują zmiany napięcia skóry, a to generuje powstawanie linii i zmarszczek. Do zmarszczek mimicznych zaliczamy kurze łapki wokół oczu, zmarszczki czoła poziomie , między brwiowe. Na zmarszczki mimiczne mamy ograniczony wpływ. Ich przebieg i wygląd są dziedziczne.

W zależności od głównych mechanizmów biorących udział w ich powstawaniu, zmarszczki dzielimy na:

• mimiczne- powstające wyniku skurczów mięśni twarzy
• grawitacyjne- pojawiające się na skutek wiotczenia skóry w procesie starzenia
• posłoneczne- spowodowanie działaniem promieniowania UV
• senne- wynikające z powodu ułożenia skóry podczas snu

Zmarszczki, bruzdy pojawiają się w określonej kolejności:

– 30 – lat: nadmiar skóry powiek górnych powoduje opadanie powiek górnych, zaznaczenie „kurzych łapek” w bocznych kątach oka

– 40 – lat: wyraźnie zaznaczone fałdy nosowo – wargowe ( bruzdy od skrzydełka nosa do kącika ust), poprzeczne zmarszczki czoła i zmarszczki pionowe między brwiowe ( zmarszczki lwie )

– 50 – lat: opadanie końca nosa, mniej wyraźnie zaznaczona linia żuchwy; zmarszczki szyi spowodowane widocznymi pasmami mięśnia szerokiego szyi, opadanie bocznych części policzków i tworzenie się tzw. chomików

– 60 – lat, 70 – lat: dalsze ścieńczenie skóry oraz zanik tkanki podskórnej, przyczyniający się do pogłębiania zmarszczek i wiotkości skóry.

Działanie profilaktyczne są najlepszą strategią opóźnienia procesów starzenia w skórze i w całym organizmie.

Najważniejsze z nich to:

• unikanie promieniowania ultrafioletowego
• unikanie tytoniu
• unikanie zanieczyszczeń
• używanie filtrów ochronnych przeciwsłonecznych o wysokim numerze fotoprotekcji
• stosowanie kosmetyków zawierających antyoksydanty, retinoidy i inne substancje aktywne
• zbilansowana dieta
• suplementacja przeciwutleniaczowa

Medycyna estetyczna dysponuje szeregiem skutecznych zabiegów pozwalających spłycić lub całkowicie usunąć zmarszczki, oraz przywrócić niekorzystne procesy zachodzące przy użyciu różnych technik niechirurgicznych.